Во Битола денеска се одржа комеморација во чест на 7.144 македонски Евреи, кои на 11 март 1943 година биле депортирани во нацистичкиот логор Треблинка. Овој трагичен настан беше дел од планот за истребување на Евреите од териториите под бугарска окупација, спроведен од бугарските власти во координација со нацистичка Германија.
Настанот е потсетник на страшните последици од нетолеранцијата, омразата и дискриминацијата, но и на обидите за историски ревизионизам од страна на Бугарија, која сè уште не ја признава својата улога во депортацијата на македонските Евреи.
Јанкуловски: „Никогаш повеќе!“
Во име на владината делегација, заменик министерот за финансии Николче Јанкуловски истакна дека Владата останува посветена на борбата против антисемитизмот, говорот на омраза и сите облици на дискриминација.
„Со длабока почит и тага се сеќаваме на нашите сограѓани Евреи кои беа насилно одведени и убиени. Денес не сме тука само да жалиме, туку и да испратиме силна порака дека никогаш нема да дозволиме ваква неправда да се повтори. Се поклонуваме пред жртвите и ги повикуваме идните генерации да учат од историјата и да градат општество засновано на мир, разбирање и солидарност.“
Заедно со Јанкуловски, дел од владината делегација беа замениците министри Викторија Трајков и Марјан Ристески, кои положија цвеќе пред споменикот на депортираните Евреи од Битола и народната хероина Естреја Овадија Мара.
Хелман Денковска: „Секој мора да знае што се случило“
Потпретседателката на Еврејската заедница во Македонија, Радојка Хелман Денковска, истакна дека секоја година мора да се потсетува на овој ден, за да не се заборави трагедијата што го погодила еврејското население.
„Мора да потсетуваме за да знаат младите генерации што се случило и никогаш никому да не се повтори. Ние потомците на Евреите сме тука за да гласно говориме и да ја пренесеме вистината.“
Кој ја изврши депортацијата на македонските Евреи?
На 11 март 1943 година, Евреите од Скопје, Битола и Штип биле насилно собрани и однесени во привремени кампови, како што беше Тутунскиот монопол во Скопје. Депортацијата на македонските Евреи била организирана од бугарските окупациски власти во соработка со нацистичка Германија.
Овој процес бил резултат на спогодбата потпишана на 22 февруари 1943 година меѓу бугарскиот комесар за еврејски прашања, Александар Белев, и нацистичкиот претставник Теодор Данекер. Според договорот, Бугарија се обврзала да депортира 20.000 Евреи од окупираните територии, иако реалната бројка на македонските Евреи била помала.
По неколкудневен престој во камповите, Евреите биле натоварени во возови и испратени во логорот на смртта Треблинка, каде што биле убиени во гасни комори.
Историски ревизионизам и негирање на одговорноста
По Втората светска војна, бугарските власти се обидоа да ја минимизираат својата улога во Холокаустот, фокусирајќи се на спасувањето на Евреите од територијата на самата Бугарија, но игнорирајќи ја документираната депортација на македонските и тракиските Евреи.
Овој пристап на селективно сеќавање и историски ревизионизам е осудуван од меѓународните историчари и еврејските заедници. Во Македонија, фактите остануваат јасни – Бугарија била директно одговорна за апсењето, собирањето и предавањето на македонските Евреи во рацете на нацистите.
Битола – сведок на историјата
Според Шели Леви Друмер, внука на преживеан Евреин која живее во Израел, Битола треба да стане урбанистички музеј на сите еврејски заедници од Балканот.
„Битола е приказна, голем еврејски центар кој мора да ја продолжи својата мисија на зачувување на историјата на еврејството.“
Градоначалникот на Битола, Тони Коњановски, нагласи дека соживотот, пријателството и мирот немаат цена и дека градот секоја година оддава почит на своите поранешни сограѓани преку традиционалната „поворка на живите“.
„Битола никогаш нема да ги заборави своите сограѓани Евреи. Овде, во срцето на градот, ги споделуваме нивните приказни и ја пренесуваме пораката за мир.“
Комеморации низ Македонија
По настанот во Битола, комеморации ќе се одржат и во други градови:
🔹 Штип – 10 март
🔹 Скопје – 11 март
Со овие манифестации, Македонија уште еднаш испраќа порака дека сеќавањето на Холокаустот мора да остане живо, а обидите за историски ревизионизам нема да бидат дозволени.