Северна Македонија активно го промовираше развојот на индустријата за медицински канабис, но истрагата на БИРН ги открива криминалните врски зад барем некои од оние на кои им беа доделени толку посакуваните лиценци.
Во летото 2022 година, во период од 48 часа, полицијата во Северна Македонија изврши рација на две плантажи со канабис во југозападниот дел на земјата, во близина на Охридското Езеро.
Насадите имаа лиценци за одгледување канабис за медицинска употреба, сектор што државата енергично го промовираше во изминатите пет или шест години.
Прекршувањата на прописите што полицијата ги откри за време на двете рации, сепак, сугерираше дека голем дел од производот се пробива на нелегалниот пазар.
Полицајците конфискувале канабис со вредност на црниот пазар до пет милиони евра, велат експертите во Министерството за здравство, а трагата довела до двајца албански државјани кои делат деловни врски со друг Албанец осуден за злосторства поврзани со дрога во Италија.
Тоа не беше единствениот случај на сомнителен капитал во индустријата за медицински канабис во Северна Македонија, покажа истрагата на БИРН, што сугерира дека решеноста да се промовира секторот доведе до пропусти во проверката на потенцијалните инвеститори.
Врска со осуден трговец со дрога, подоцна помилуван
Северна Македонија го легализираше одгледувањето медицински канабис во 2015 година и даде задача на комисија од пет лица под Министерството за здравство да ги надгледува инвеститорите. Од комисијата се очекува да го следи производството со ситни детали и да врши инспекции на секоја плантажа двапати годишно.
Но, дури по доаѓањето на Заев на власт во 2017 година, индустријата навистина зеде замав. Тој направи прогнози од 250 милиони евра приходи, нов развој и нови работни места.
До моментот кога Заев ја напушти функцијата во 2021 година, повеќе од 60 компании имаа дозволи, кои доаѓаа со строги правила за тоа како треба да се водат такви операции, вклучително и ригорозно водење евиденција и високи стандарди на безбедност, од видео надзор до високи огради. Околу половина всушност произведуваат.
Правилата, сепак, не ги спречија сопствениците на плантажата во Охридско да одгледуваат многу повеќе растенија отколку што реално пријавиле во државата, според полициските записи од 13 јули минатата година. Откако пријавиле само 600 од 1.000 растенија што ги одгледувале, сопствениците презеле дрзок чекор да засадат уште 2.000 надвор од првобитната плантажа, на отворено, што е строго забрането.
Полицијата пронашла седум килограми пупки канабис повеќе отколку што било пријавено кај властите; Имало дури и втор кат каде се преработувало масло од канабис, и покрај тоа што насадите ја немале специјалната дозвола потребна за таква операција. И видео надзорот не функционирал.
На другата плантажа во областа, во близина на градот Струга, видео надзорот исто така бил неисправен и покривал само делови од објектот, откри полицијата за време на јулската рација. Имало дупки во жичената ограда доволно големи за човек да влезе и излезе, а околу 1.000 растенија канабис се одгледувале на отворено, надвор од комплексот.
Со првата плантажа, во Охрид, стопанисува фирмата Гринго 2018, која има тројца сопственици, додека другата, во Струга, е сопственост на Грин и Био Фарм, во сопственост на две лица.
Меѓу основачите на Грин и Био Фарм беше човек од градот Поградец, веднаш преку блиската граница со Албанија, наречен Луан Капри. Неговата ќерка Маринела Капри е една од тројцата сопственици на Гринго 2018 година.
Луан Капри, кој го продаде сопствениот удел во Грин и Био пет месеци пред полициската рација, поседува компанија во Албанија наречена РЕЈ 3, која се занимава со собирање отпад и хидроенергија и интензивно соработува со локалните власти.
Партнер на Капри во РЕЈ 3 е уште еден албански државјанин Гезим Салилари, кој, според италијанските власти, шверцувал дрога во јужниот град Бари од албанското пристаниште Драч кон крајот на 1990-тите.
Осуден од судот во Бари во 2002 година и осуден на осум години затвор, подоцна намалена на четири, Салилари живееше слободно во Албанија до 2006 година, кога беше уапсен во Драч по потерница на Интерпол. Тој сепак го избегна затворот, благодарение на одлуката на албанскиот Врховен суд дека наредбата за апсење е незаконска врз основа на тоа што 294 страници од документите на случајот од судот во Бари не биле преведени на албански јазик.
Во меѓувреме, во јули 2006 година, Салилари имаше корист од нацрт-законот за помилување издаден од тогашниот италијански министер за правда, Клементе Мастела, за да се ослободи затворскиот простор.
Српска криминална фигура
Врските на Капри со Салилари не биле проблем, што се однесува до властите во Северна Македонија. Според законот, за да добие дозвола за одгледување медицински канабис, инвеститорот мора писмено да потврди дека не е осуден за кривично дело поврзано со дрога. Капри тоа го немал, а ниту неговата ќерка, така што и Гринго 2018 и Грин и Био Фарм добија дозволи во 2019 и 2020 година.
Дозволите, сепак, беа одземени по полициските рации, а обвинителството во Струга отвори истрага за двете компании, секоја за кршење на прописите и нелегално производство и трговија со дрога.
За првиот е постигнат договор, но вториот е во тек. Обвинителството за БИРН изјави дека случајот „се уште е во редовна постапка“.
РЕЈ 3, компанијата во косопственост на Капри и Салилари, не одговори на барањето за коментар.
Но, не се само подвизите на Капри кои предизвикуваат загриженост, покажува истрагата на БИРН.
Друга инвестиција беше во гасоводот во кој беа вклучени српскиот државјанин Небојша Михајловиќ, кој, според извештаите на медиумите, отслужил затворска казна во Србија за трговија со дрога и Владимир Стојиновиќ, кој имал грчки пасош и бил обвинет за перење пари во Северна Македонија.
Нивните проблеми со законот не ги спречија да основаат компанија заедно во Северна Македонија во 2018 година наречена Ботаник и да обезбедат дозвола во 2020 година за одгледување медицински канабис во јужниот гевгелиски регион.
Михајловиќ, кој оттогаш почина, е вклучен во таканаречената „Бела книга“ за организираниот криминал на српското Министерство за внатрешни работи, издадена во 2001 година по соборувањето на покојниот српски моќник Слободан Милошевиќ. Книгата го наведува Михајловиќ, познат како „Трта“, како „втора најважна личност“ во организирана криминална група со седиште во централниот српски град Јагодина и бил вклучен во шверц на хероин во Србија, Австрија и Германија.
Всушност, според пишувањата на српските медиуми, Михајловиќ бил апсен неколку пати, но одлежал затвор за шверц со дрога дури откако бил меѓу стотиците наводни криминални фигури кои биле собрани за време на полициска мрежа по атентатот на реформистичкиот српски премиер Зоран Ѓинѓиќ во 2003 година.
Во медиумите беше објавено и дека на Михајловиќ му било судено откако во неговата куќа бил пронајден хероин; ова за БИРН го потврди Врховниот суд во Белград.
Судот соопшти дека Михајловиќ на крајот на 1998 година бил ослободен од обвиненијата за нелегално производство и трговија со дрога и нелегално поседување и трговија со оружје и муниција, но дека пресудата била поништена речиси една година подоцна. Случајот беше отфрлен откако заменик-обвинителот се повлече во средината на 2004 година.
Покрај тоа што беше мнозински сопственик на Ботаник, Михајловиќ поседуваше бензинска пумпа и градеше станови во Јагодина; во 2019 година, неговата фирма од Јагодина „Икс Трејд“ плати 420.000 евра за да купи историска, банкротирана пиварница од државата за која медиумите објавија дека се проценува на шест милиони евра.
И покрај тоа што поседува лиценца, Ботаник, која е подружница на Икс Трејд, сè уште не пријавила производство на канабис, соопшти комисијата на Министерството за здравство.
Како и РЕЈ 3 во Албанија, Ботаник не одговори на прашањата на БИРН.
Врски со дискредитираната поранешна влада
До 2019 година, деловен партнер на Михајловиќ во Икс Трејд беше Стојиновиќ, запишан во македонскиот деловен регистар под името во неговиот грчки пасош, Влантимир Стогиновиц.
Стојиновиќ е под истрага во случај во врска со незаконското собирање пари од изградбата на автопатот – кофинансиран од Европската унија – меѓу јужните градови Демир Капија и Смоквица, во близина на грчката граница.
Инспекторите истражуваа сомнителни трансакции меѓу грчката компанија „Актор“, која беше ангажирана за изградба на патот, и македонска компанија во сопственост на Стојиновиќ наречена „Инвикта“.
Истрагата е во тек, но може да биде поделена на два дела, а еден дел, кој се однесува на Стојиновиќ, е предаден на грчките власти, изјавија за БИРН извори од обвинителството.
Во 2015 година, кога автопатот беше во изградба, Стојиновиќ основаше заедничка компанија – ВСМ Интер – со офшор компанија наречена Ексико, фирма која беше вмешана во голем број контроверзни деловни зделки под владите на пребегнатиот поранешен премиер Никола Груевски помеѓу 2006 година. и 2016 година.
Подоцна пред судот излезе дека Ексико е во сопственост на семејството на Сашо Мијалков, братучед на Груевски и поранешен шеф на тајната полиција, кој во 2021 година беше осуден за злоупотреба на службената положба за незаконско купување опрема за следење.
Стојиновиќ не можеше да се контактира и фирмите што ги поседува во главниот град Скопје веќе ги нема на регистрираните адреси.
Превземено од Balkan Transitional Justice.