И покрај забрзаните процедури, над 400 лица остануваат нерегистрирани
Иако Македонија усвои законски измени за поедноставување на регистрацијата во матичните книги и забрзување на издавањето изводи од родени, проблемот со фантомските граѓани останува нерешен. Над 400 луѓе сè уште не добиле официјална документација, што значи дека тие не постојат во правниот систем. Оваа ситуација ги лишува од основни човекови права, како што се здравствена заштита, образование, вработување и социјална помош.
И покрај апелите од институциите, процесот се одвива бавно и со бројни административни пречки. Според Народниот правобранител Насер Зибери, постои значителен јаз меѓу законите и нивната имплементација, а институциите продолжуваат да бараат непотребни документи, што дополнително го усложнува процесот.
Омбудсманот алармира: Само 60 лица добиле целосни документи
Иако се направени напори за идентификација на фантомските граѓани, резултатите се загрижувачки.
„Од 700 нерегистрирани лица, само 400 се пријавија во центрите за социјални работи. Од нив, само половина ги исполнуваат условите за запишување во посебните матични книги. Според најновите податоци, само 60 луѓе досега добиле извод од матичната книга на родени,“ изјави Насер Зибери.
Овие податоци покажуваат дека, иако законите се променети, практичната примена останува бавна, оставајќи многу лица без пристап до основни услуги.
Бирократските препреки продолжуваат да ги блокираат регистрирањата
Проблемот не е само во недостатокот на пријави, туку и во комплицираните институционални процедури. Според Зибери, институциите продолжуваат да бараат непотребни документи, иако новите законски измени овозможуваат поедноставена регистрација.
Како пример, тој го споменува случајот на 13-годишно девојче кое, и покрај тоа што ги исполнувало сите законски услови, добило извод од матичната книга само по долготрајна интервенција на Народниот правобранител.
„Нашите служби утврдија дека сите дополнителни документи што ѝ беа побарани на бабата на девојчето биле целосно непотребни. Според новиот закон, само потврда за раѓањето во Клиниката за гинекологија и акушерство е доволна за да се добие матичен број. Со оваа потврда, Министерството за внатрешни работи може да го издаде идентификацискиот број, а Дирекцијата за матични книги треба да ја заврши регистрацијата,“ објасни Зибери.
Фантомските граѓани: Социјални последици и кршење на човековите права
Лицата кои немаат официјални документи се невидливи за државата. Тоа значи дека тие:
- Немаат пристап до здравствена заштита
- Не можат да се запишат во училиште
- Не можат да работат легално
- Немаат право на социјална помош
- Не можат да патуваат
Овој проблем беше драматично илустриран во 2023 година, кога починато лице во Скопје остана во мртовечница речиси 10 дена, бидејќи семејството не можеше да го изврши погребот поради недостаток на лични документи.
Во знак на протест, активистот за човекови права Суад Мисини штрајкуваше со глад пред Собранието, барајќи итно решавање на проблемот.
Иако законите се усвоени, проблемот останува нерешен
Во обид да се надмине кризата, Собранието во 2023 година донесе пакет законски измени, вклучувајќи ги:
- Законот за лични карти
- Законот за брачна евиденција
- Законот за пријавување на живеалиште и место на живеење
Но, иако овие закони се во сила, нивната примена останува слаба.
Според извештајот на Европскиот центар за правата на Ромите (ERRC), Северна Македонија направи значителен напредок во законодавството, но институционалната нефункционалност и понатаму остава стотици лица без документација.
Истовремено, според Македонската информативна агенција (MIA), проблемот лежи во необученоста на службениците, кои не го применуваат новиот закон како што е предвидено.
Клучни решенија: Како да се надмине овој проблем?
За конечно решавање на проблемот со фантомските граѓани, потребни се итни чекори:
- Обука на службениците – Државните институции мора да се усогласат со новите процедури и да престанат со барање непотребни документи.
- Поедноставени процедури – Дирекцијата за матични книги треба строго да ги следи законите и да не додава административни бариери.
- Подобра меѓу-институционална координација – МВР, центрите за социјална работа и локалните самоуправи мора да работат заедно за брза регистрација.
- Зголемена транспарентност – Треба да се создаде јавен регистар за следење на случаите, со цел да се избегнат административни злоупотреби.
- Вклученост на невладините организации – Потребна е поддршка од граѓанските организации за идентификација на фантомските граѓани.
И покрај законските измени, Македонија сè уште има стотици фантомски граѓани. Ова не е само правен проблем, туку и сериозно загрозување на човековите права. Институциите мора веднаш да ги спроведат законите и да овозможат овие лица конечно да добијат документи и да станат видливи пред државата.
Без брза и ефикасна интервенција, стотици луѓе ќе продолжат да бидат изолирани од општеството и лишени од основни човекови права.
Извор: Alsat