Во јануари 2025 година, транзитот на руски гас преку гасоводот што минува низ Бугарија бележи рекорден раст од 26,7% во споредба со истиот период во 2024 година. Овие податоци ги потврдува Европската мрежа на преносни системски оператори за гас (ЕНТСОГ), посочувајќи дека зголемувањето на испораките преку овој коридор се должи на целосниот прекин на транзитот преку Украина од 1 јануари 2025 година. Со тоа, бугарската траса стана единствената активна рута за транспорт на руски гас кон Европа, обезбедувајќи снабдување за Македонија, Србија, Романија, Грција, Босна и Херцеговина и Унгарија.
Бугарија како критична транзитна точка за рускиот гас
Бугарскиот дел од гасоводот „Турски поток/Балкански поток“, кој стана оперативен на 1 јануари 2021 година, игра клучна улога во енергетската стабилност на регионот. Неговата изградба чинеше 1,1 милијарди евра, а неговиот капацитет изнесува 15,75 милијарди кубни метри годишно.
Минатата година преку овој гасовод биле транспортирани околу 15 милијарди кубни метри природен гас, а според статистичките податоци, Бугарија заработила околу 870 милиони евра од транзитни такси. Ова ја прави Бугарија главен транзитен центар за рускиот гас кон Југоисточна Европа, особено откако преносот преку Украина беше целосно прекинат.
Долгорочни договори и геополитичка неизвесност
Според податоците на ЕНТСОГ, „Газпром“ има резервирано речиси целосен транзитен капацитет на гасоводот до 2039 година, што покажува дека овој правец ќе остане клучен за европските земји што се потпираат на рускиот гас.
Меѓутоа, финансирањето и плаќањата за транзитот на гасот низ Бугарија може да се соочат со сериозни проблеми, бидејќи руската „Газпромбанк“, преку која се вршат исплатите, е предмет на санкции од Министерството за финансии на САД. Иако Бугарија доби исклучок од овие санкции до 20 март 2025 година, по овој датум ќе биде неопходно да се пронајде алтернативен начин за плаќање, или во спротивно испораките преку „Балкански поток“ би можеле да бидат загрозени.
Какви последици може да има Европа?
Ако прашањето за плаќањето на транзитот не се реши, земјите кои зависат од овој гасовод би можеле да се соочат со сериозен недостиг на природен гас. Најзагрозена од ова сценарио е Унгарија, која има долгорочни договори со „Газпром“ за увоз на значителни количини руски гас преку „Турски поток/Балкански поток“.
Освен тоа, Македонија, Србија, Романија и Грција исто така се потпираат на оваа инфраструктура, што значи дека секое потенцијално нарушување во транзитот може да предизвика економски и енергетски проблеми во регионот.
Рускиот гас останува доминантен фактор во енергетската безбедност на Европа
Со рекорден раст на транзитот на рускиот гас преку Бугарија, но и со сè поголема неизвесност околу санкциите и финансиските трансакции, енергетската стабилност на Европа останува загрозена. Како ќе се развива оваа ситуација по 20 март 2025 година, зависи од решенијата што ќе ги донесат Москва, Брисел и Вашингтон, како и од тоа дали погодените земји ќе најдат алтернативни снабдувачи на енергенси.