На што се должи и како да се излезе од политичката криза во Бугарија?

Наместо тоа, единствено официјално предложена опција беше „малцинската влада“ на ИТН, која се потпираше на „лебдечко мнозинство“ – односно на гласовите на ГЕРБ и ДПС. Од оваа гледна точка, причина за кризата е одбивање на партиите, особено на ИТН, да го исполнат мандатот што го добија од гласачите. Како и обично, оние што најмногу зборуваат во име на „суверениот“ најмалку ги следат неговите упатства.

За да се излезе од политичката кал мора да се знаат најмалку трите причини што доведоа до неа. Највидливи и можеби најмалку важни се сериозните финансиски, медиумски и енергетски ресурси што се собраа во круговите околу претходната влада. Овие кругови, кои беа тешко погодени од април, го бранат својот плен и привилегии со заби и канџи. А, зборуваме буквално за милијарди – од дарежливи и авансно платени јавни набавки за брани и автопати, преку милиони заеми од ББР, па до веќе заборавените скандали како аферата „Божков“ за 500 милиони лева, пренасочени од државниот буџет и отидени во медиумите, фудбалските клубови и нечии шкафчиња. (Се разбира, без знаење на поранешниот премиер Борисов и неговиот министер за финансии, прашајте го обвинителството ако не верувате.)

Токму овие политички и економски кругови сега ги тријат рацете, па дури и го замислуваат Борисов како се враќа на бел коњ. Проблемот е што ништо бело не може да излезе од политичкото мочуриште во кое дотичните нилски коњи среќно живееја во последните десет години, и ако е домашно животно, тоа нема да биде коњ.

Прашањето е зошто четирите политички партии, а особено ИТН, се покажаа толку слаби и не успеаја ефикасно да одолеат на овој притисок. Зошто воопшто беше усвоена формулата „малцинска влада базирана на променливи мнозинства“, што всушност е директна покана за ГЕРБ и ДПС да учествуваат на власт? Тука објаснувањата се измешани. Некои тврдат дека тоа е неискуството и сугестивноста на Слави Трифонов и неговата компанија, кои живеат во чудна изолација и можеби имаат не само искривен поглед на реалноста, туку и проблематични психијатри и советници. Други гледаат потемни сценарија за влијание врз ИТН, што директно би ги направило патерица на познати играчи. Всушност, не е многу важно која од двете можности е поточна.Заклучок во двата случаи е дека најголемата „партија на промени“ не ја разбра својата задача и се покажа како неадекватна за неа. Останатите партии – ДБ, ИБГНИ и БСП – исто така носат солидарна вина. Но, тоа е многу голема бидејќи не успеаја да ја натераат ИТН правилно да ја формулира менаџерската мисија и да дејствува соодветно на реалноста.

Третата и најважна причина за влегување во политичката кал е посуштинска и ги надминува границите на земјата. Современиот популизам, кој е карактеристичен и за развиените демократии, се состои во давање моќ во рацете на спасителот на нацијата, кој ја ослободува од „корумпираната партиска елита“. Овој спасител има некаква мистична врска со луѓето, добро ги знае нивните расположенија и чувства и ги отсликува во нивната целост и автентичност во секое време. Во Бугарија видовме такви спасувачи, кои станаа норма од 2001 година. Дури и во САД во 2016 година го најдоа својот водит за враќање на величината, а Унгарците воопшто не можат да се разделат со нивната. Поентата не е дека „спасувачите“ обично ги разочаруваат луѓето, туку дека овој модел на влада овозможува големи манипулации.

За да докаже дека има мистична врска со луѓето, „спасителот“ мора постојано да демонстрира дека е чувствителен и ги следи неговите стравови и емоции. Затоа, политиката почнува да се врти околу прашањата што ги разгоруваат страстите, што го електрифицираат општеството, го поларизираат и генерираат голема опозиција. Понекогаш овие прашања можат да бидат важни и контроверзни, но понекогаш, содржината не е важна – важна е генерираната емоција. Овој тип на политика создава огромна можност за манипулација и водење на јавното мислење во страсни, но безумни насоки. Во моментов во Бугарија гледаме најмалку три ирационални резултати од доминацијата на овој тип популизам:

– Земјата има највисока стапка на смртност од „Ковид-19“, но е последна во однос на вакцинацијата во ЕУ и цивилизираниот свет во целина. Како резултат на недостигот на соодветни мерки, минатата година имаше до 30.000 повеќе смртни случаи отколку во обичните години. Овој антирекорд, за жал, може да се повтори.

– Бугарија на неодредено време го блокира проширувањето на ЕУ кон Албанија и Северна Македонија, иако ова проширување е од исклучителен и неоспорен бугарски интерес.

– Како членка на ЕУ, земјата има неверојатна можност да искористи огромни и ефтини финансиски ресурси не само за закрепнување, туку и за долгорочно преструктуирање и модернизација на својата економија. Одложувањето на планот за закрепнување е само дел од проблемот – посериозно е одбивањето да се користат заеми и недостатокот на визија за зелено преструктуирање на клучните сектори како што е енергијата. Лизгање на популистичките чувства за зачувување на работните места во рударството за јаглен генерира сериозна среднорочна криза во овој и други сектори.

Списокот продолжува и продолжува, но ова е доволно за да се покаже дека генерирањето емоции од „спасителите“ честопати е контрапродуктивно. И некои од партиите на промени – најчесто ИТН – всушност го репродуцираат популистичкиот модел. Чудно е што медиумите исто така копнеат за нов спасител.

Доброто во сегашната ситуација е што луѓето се уморни од „спасувачите“ и ентузијазмот за следниот не е толку голем. Лошото е што нашата јавна сфера (медиуми, аналитичари, граѓанско општество) е веќе толку искривена што бара спасител дури и таму каде што не постои. Како да излеземе сепак од мочуриштето?

– На партиите на промените им треба нов лидер. Дали ИТН ќе ги сфати своите грешки и ќе се промени, дали ДБ ќе се појави како прва сила – ова се прашањата што ќе доминираат во голем дел од претстојната кампања. Но, постои потреба од промена на раководството, бидејќи со идеи за „малцинска влада“ и „лебдечки мнозинства“ очигледно не може да се постигне промена.

– Потребна е политичка консолидација меѓу „партиите на промената“. Дополнителна фрагментација на овој простор нема да биде од корист за општеството. Сите се одговорни овде, вклучително и новите играчи со потенцијал како што се Кирил Петков и Асен Василев.

– „Спасители“ демнат насекаде, но време е Бугарите да се откажат од идејата за мистична врска помеѓу водачите и суверениот народ. Понекогаш мистицизмот изгледа како знак на генијалност, но многу почесто е производ на суеверието на електоратот.

– Потребни ни се повеќе бариери за манипулирањето со јавните емоции. Бугарија станува земја која не може да се управува, каде што може да постојат секакви митови – од чипирањето на населението преку вакцините до тоа дека Ахмед Доган престојува по четири месеци годишно во „сараите“ на море.