Во Брисел, на конференција посветена на стратегиите за паметна специјализација во рамките на процесот на проширување на Европската Унија, министерката за образование и наука Весна Јаневска оцени дека доследното спроведување на предвидените планови ќе донесе економски раст. Исполнувањето на плановите ќе води до подобар животен стандард и напредок на земјата кон европските интеграции. Таа за МИА посочи дека новиот пристап е тесно поврзан со исполнување на стандардите за членство во ЕУ.
Јаневска истакна дека дел од јавноста сè уште нема целосна претстава што значи паметната специјализација и каква улога има во развојот на државата. Таа објасни дека со поддршка на Заедничкиот истражувачки центар на Европската комисија се утврдени најсилните економски сегменти. Овие се деловите што треба да се унапредуваат. Таа нагласи: „Со Стратегијата за паметна специјализација… економијата и растот на економијата во Македонија е поврзана со спроведување на паметната специјализација“. Воедно најави и отворање на првата Канцеларија за паметна специјализација во рамките на МОН.
Во документот се дефинирани четири главни столбови на македонската економија: информациско-комуникациска технологија, паметно земјоделство, електромашинска индустрија/индустрија 4.0 и одржливи материјали и паметни објекти. На нив се надоврзуваат два хоризонтални елементи – енергијата на иднината и туризмот. За нив министерката рече: „Проценето е дека развојот на овие де факто шест области ќе донесат пораст на економијата. Ова ќе донесе и подобар живот во Македонија“.
Јаневска говореше и на панелот „Процеси на паметна специјализација во Западен Балкан: клучни достигнувања и искуства“. Таа го посочи напредокот што го постигнала земјата во последната година и половина. Според неа, „процесот на паметна специјализација е откочен“, бидејќи претходно околу пет години не се случувале значајни активности. Сега, наведе таа, државата со поддршка од ЕУ и ИПА фондовите сериозно вложува во овој процес.
Во тек се активности околу реализација на првиот Акциски план
Таа пренесе дека и останатите држави од регионот активно работат на исполнување на барањата на ЕУ. „Не можам да кажам дека сме први, но не сме ни последни“, рече Јаневска. Таа објасни дека се во тек активности околу реализацијата на првиот Акциски план. Исто така, се вршат подготовки за вториот план. Таа го нагласи и значењето на поврзувањето меѓу универзитетите, приватниот сектор, државата и граѓанското општество. Ова е основен принцип на паметната специјализација.
Во однос на значењето на иновациите, министерката појасни дека под овој термин не се подразбира секогаш нов изум, туку подобрување и дигитализација на процесите. Тој исто така значи и насочување кон зелената агенда. Таа укажа дека Заедничкиот истражувачки центар има клучна улога во поддршката на земјите. Особено на оние кои се стремат кон усогласување со политиките на ЕУ. Таа наведе: „Ние нема да се вклучиме во ЕУ, сè додека не постигнеме да работиме на ист принцип како и Унијата“.
Јаневска откри дека во рамките на конференцијата остварила средби со генералниот директор на ЈРЦ, Бернард Магенхан, и со директорката за стратегија и политики Сабине Хенцлер. Од нив, како што рече, била обезбедена поддршка во четири правци. Првото е супервизија и мониторинг. Второ е изградба на прв научно-технолошки парк. Трето е техничка помош за воспоставување на Канцеларија за паметна специјализација. Четвртото е поддршка за Националната агенција ИНОВА. Истовремено, најавено е создавање на дигитален земјоделски центар. Овој центар ќе произлезе од постојната лабораторија на Факултетот за земјоделски науки и храна.
Таа се осврна и на финансирањето, истакнувајќи дека средствата треба да доаѓаат и од државниот буџет и од стопанството. Од Европската Унија, додаде, им било укажано дека земјите од регионот најмногу користат јавни средства, а помалку приватни инвестиции. Затоа, е неопходно создавање доверба во институциите и подобра регулатива. Затоа, МОН и Министерството за дигитална трансформација веќе го донеле Законот за иновации, технолошки развој и претприемништво. Дополнително, Јаневска го подвлече значењето на малите и средните претпријатија и на активната улога на граѓанскиот сектор.
Во областа на образованието добивме релативно добри оценки
Министерката оцени дека државата добила позитивни усни оценки за напредокот. Таа додаде дека поддршката за четирите клучни елементи е показател дека се движи во правилна насока. Во врска со последниот извештај на Европската комисија, таа наведе дека најмногу забелешки има во делот на правосудството и борбата против криминалот. Владата активно работи на нив. За областите на образование и наука истакна: „Во областа на образованието и науката добивме релативно добри оценки… вложив приговор до Европската комисија дека некои елементи не биле ценети“.
Јаневска појасни дека МОН ги исполнило сите обврски од Реформската агенда за годинава. Понатаму, дури и предвреме реализирало еден од индикаторите. Усвоени се нови закони за основно и средно образование, а се подготвува нов закон за високо образование. Тој е планиран за првиот квартал од 2026 година. Истовремено, се развиваат научно-истражувачки центри, акцелератори и првиот центар на вештачка интелигенција.
„Сето ова ќе ја подобри економијата“, нагласи министерката, додавајќи дека МОН од 45 научни проекти, 15 ги насочило кон паметната специјализација. Министерството за економија имало девет проекти на истата тема. Според неа, успешната реализација бара координација меѓу институциите, стопанството и граѓанскиот сектор. Оваа задача ќе биде во надлежност на новата Канцеларија за паметна специјализација.
На крајот, таа информираше дека ЈРЦ има активен конкурс за стипендии за научници, на кој веќе аплицирале девет истражувачи. „Апелирам да се пријавуваат и други“, рече Јаневска. Таа најави и план за финансирање научници кои ќе работат во ЈРЦ и потоа ќе се вратат во земјата. Ова ќе придонесе кон иновативните процеси и зајакнување на економијата.